دکتر مهدی مطهرنیا نخبه کاشانی ، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم و کارشناس مسائل سیاسی است .

سیاست ، آینده پژوهی ، روابط بین الملل و رسانه حوزه مطالعاتی و تخصصی اوست .

ایشان تدریس و مدیریت گروه آینده پژوهی پژوهشکده مطالعات راهبردی و امنیت ملی دانشگاه عالی دفاع ملی را در سابقه کاری خود دارد .

ایشان با  مرکز بین المللی مطالعات صلح درباره نقش متغیر فردی آقای دکتر روحانی بر سیاست خارجی و همچنین نوع فرصت ها و چالش های فراروی دولت آینده گفتگویی کرده است که عیناً منتشر می شود .

* اگر به نقش و متغیر فرد در سیاست خارجی توجه کنیم این متغیر تا چه میزانی در سیاست خارجی آینده دولت ایران تاثیر گذار است؟

برای پاسخ گفتن به این پرسش باید تاثیر متغیر فردی و تیم کاری در عرصه کاری در عرصه سیاست خارجی توجه کنیم. جناب دکتر حسن روحانی دارای ویژگی هایی تعریف شده و قابل توجهی هستند و بر اساس همین توجه بود که اقشار مختلف مردم بویژه نخبگان و روشنفکران اجتماعی به سمت و سوی ایشان توجه کردند و تحرکات همین گروه ها برای ایجاد فضای مثبت رای در بین توده های مختلف مردم بود رئیس جمهور منتخب با رایی بالا نسبت به رقبا در عرصه ریاست جمهوری به پیروزی رسید. در چنین فضایی انتخابات توانست تاثیر خود را بر بازار و اقتصاد و همچنین منطقه و نظام بین الملل بر جای گذارد.

متغیر فردی یا شخصیت جناب روحانی و جریان سیاسی حمایت کننده از او که پیوندی بین نیروهای اجتماعی و بخش میانه رو در قدرت سیاسی را به همراه داشت منجر به این امر شد که نگاه جامعه بین المللی به شخص رئیس جمهور در ایران و پیامدهای موفقیت وی در کسب کرسی ریاست جمهوری دوره یازدهم نگاهی بسیار مثبت وهمراه با فضاسازی ای مطلوب باشد ؛ چنانچه هم اکنون ما شاهد پیام های تبریک برای شخص رئیس جمهورمنتخب و موضع گیری کشورهای عربی و دولت های اروپایی با توجه به سوابق آقای روحانی هستیم. در مجموع یکی از پیامدهای بسیار مهم انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ انتخاب شخصیتی است که در عرصه سیاست خارجی، دیپلماسی ایران و پرونده هسته ای و پرونده هایی که در ارتباط با ایران در نظام بین المللی مطرح است و بویژه در مسائلی چون سوریه و تشکیل دولت خودگران فلسطین رویکردهایی را ایجاد کند که بتواند مقدمه حضور جدی تر ایران در تصمیم سازی ها و تصمم گیری های بین المللی گردد.

جناب روحانی هم لباس روحانیت به تن دارند و هم عضو مجلس خبرگان رهبری هستند. عضویت وی در این مجلس و پایگاه روحانی در نظام جمهوری اسلامی ایران (که گفتمان اسلامی را در چاچوب احکام فقهی برای اداره امور کشور توصیه می کند) منجرمی شود که متغیر فردی وی بتواند قدرتمندانه تر به تصمیم گیری بپردازد. یعنی وی با وجود اینکه نماینده جریان اعتدالی و اصلاح طلب و ائتلاف اعتدالیان و اصلاح طلبان در انتخابات کنونی بوده در پایگاه سنتی روحانیت نیز از اعتبار بالایی برخودار است و این اعتبار بالا با توجه به ارتباط منطقی سیاست داخلی و سیاست خارجی می تواند در عرصه سیاست خارجی نقش متغیر فردی قدرتمندانه تری را به میدان آورد. از سوی دیگر نیز دکتر روحانی تحصیل کرده حقوق است و توانسته دکترای حقوق خود را از کشوری مطرح در نظام بین الملل یعنی انگلستان اخذ کند. وی شخصی حقوقدان است و می تواند به عنوان یک حقوقدان در عرصه سیاست خارجی در زمینه های گوناگون تصمیم گیری کند که امتیاز دیگری در تاثیر گذاری متغیر فردی درعرصه سیاست خارجی است. از سوی دیگر یکی دیگر از وجوه قدرتمندی متغیر فردی روحانی این است که دکتر روحانی در فضایی وارد عمل می شوند که صبغه کار سیاسی و امنیتی در ارتباط با پرونده هسته ای دارند. وی مذاکره کننده ارشد بوده و در سطحی بسیار بالا با وزیران کشورهای اروپایی در زمینه پرونده هسته ای ایران وارد مذاکره شده و به عنوان شخصیتی متین و موقر مورد شناسایی آنان قرار گرفته است.  امری که می تواند از یک سو با تمام وجود از حقوق ایران در پرونده هسته ای و دستیابی به انرژی  هسته ای صلح آمیز دفاع کند و از سویی نیز در پی ایجاد اعتماد بین المللی برای ایران و تضمین های مورد لزوم در جهت دستیابی به انرژی هسته ای باشد. سابقه دکتر روحانی در این زمینه از اهمیتی بسزا برخودار است. وجهی دیگر متغیر فردی روحانی سابقه انقلابی  وی در ارتباط با انقلاب اسلامی و حفظ آن است. روحانی جزو نادر نامزدهایی است که در عرصه تحرکات انقلابی از پیشینه طولانی و روشن برخودار است. وی نخستین کسی است که معمار کبیر انقلاب اسلامی را امام خطاب کرد و  به عنوان روحانی ای انقلابی در عرصه حضور یافت.

مهمترین چالش های سیاست خارجی را باید در دو بعد منطقه ای و بین المللی مورد توجه قرار داد. در بعد منطقه ای اولویت تحرک در ارتباط با سوریه خواهد بود. امروزه سوریه در بافت موقعیتی بسیار حساسی قرار دارد و امریکا با توجه به تحرکات ارتش سوریه در ماه های اخیر، موفقیت های آن، فضاسازی برای کنفرانس ژنو2 و برداشتن موانع قانونی برای ارسال اسلحه به مخالفان اسد در یک بافت موقعیتی و تاریخی در ارتباط با تصمیم گیری برای آینده سویه عمل می کند. در این چارچوب باید توجه داشت که سیاست های ایران در مورد سوریه مورد توجه است. آنچه مسجل است ایران در سوریه دارای رویکرد مشخصی است که سطح اصطکاک ایران با نظام بین الملل و بازیگران اصلی آن را بسیار بالا برده است. در این حال باید ایران از این فرصت تازه بهره گیرد تا به گونه ای طراحی سیاست  خارجی خود را با هماهنگی مقام معظم رهبری به پیش برد تا در عین حفظ سوریه در چارچوب خط مقاومت هزینه های ملی ایران در محیط سوریه را تا سر حد ممکن پایین آورد. ایران باید بتواند با کمترین هزینه ها بیشترین منافع را در سوریه به دست آورد. در کنار این تشکیل دولت خودگران فلسطین نیز مطرح است که با هماهنگی فتح و حماس روبرو است و باید مورد توجه ایران باشد. چالش دیگر نوع برخوردی است که غرب در چارچوب مساله سوریه با حزب الله دارد. حزب الله جایگاه ویژه ای در معادلات منطقه ای ایران دارد. در این زمینه با توجه به پیش بینی هایی که می توان در ارتباط با تحت فشار قراردادن حزب الله در آینده بسیار نزدیک مورد توجه قرار داد دستگاه سیاست خارجی جناب آقای روحانی باید سناریوهای گوناگونی را تنظیم تا در چاچوب این سناریوها بتواند با کمترین هزینه ها در این زمینه رویکردهای حمایتی خود را از حزب الله با ادبیاتی مدبرانه و رویکردهای هوشیارانه به سرانجام رساند.

در بعد بین المللی مهمترین چالش موجود فراروی سیاست خارجی دکتر روحانی مسئله پرونده هسته ای  است. با موفقیت وی نگاه به وی بسیار مثبت است. وزیران خارجه کشورهای بزرگی مانند امریکا، فرانسه و… در این زمینه بازتاب های مثبتی را نشان داده اند.

همان گونه که جناب روحانی پس از پیروزی بیان کردند منتظر هستند که نحوه برخورد آنها با حضور ملت ایران در صندوق های رای و پیام روشن مردم ایران به جهان را  ببیند. دولت آینده ایران نیز باید آمادگی خود را برای انجام اقدام مثبت در این زمینه به انجام رساند. اکنون نیزآنچه دیده می شود برخورد مثبتی است که در  فضای کنونی در نظام بین المللی وجود دارد. یعنی فرصتها همواره وجود ندارد و باید دولت آینده از فرصت موجود و فضای ناشی از حضور حماسی مردم در انتخابات ۲۴ خرداد بهره گیرد و به سرعت و با دقت تمام به گونه ای که هم به اصول و ارزشهای برخاسته انقلاب و منافع ملی ایران و ملت شریف ایران ضربه نخورد و هم در چارچوب این منابع با کمترین هزینها به بیشتری فایده هم دست یابد برنامه هایی تنظیم شده و مدونی را در چاچوب سیاست خارجی عرضه و به تصویب رساند و در این عرصه فعالانه وارد عرصه عمل گردد.

 * آیا پرونده حقوق بشری ایران نیز همچون پرونده هسته ای چالشی مهم فراروی دولت آینده است؟

کاهش مسئله توجه به پرونده حقوق بشری ایران چالش دیگر است. آنچه در ایران امروز رخ داده می تواند زمینه سازی مناسبی برای حل پرونده دوم بعد از هسته ای یعنی پرونده حقوق بشر برای ایران باشد. یعنی در سالهای گذشته و بعد از انتخابات ۸۸ به موازات پرونده هسته ای زمینه های مطرح شدن پرونده حقوق بشری ایران فراهم شده است. اما اکنون با انتخابات و نمایش اسلام دمکراسی در ایران و ایجاد فضایی برای احیا رای و اعتماد به مردم می توان از این امر بهره برد. یکی از مسائلی که میتواند موجب قدرتمندتر شدن بیشتر دولت آقای روحانی در آینده در سیاست خارجی گردد نوع برخورد دولت جدید با فعالان سیاسی در داخل کشور و ایجاد فضای مناسب در ارتباط با آزادی های مردم بنا به قانون اساسی خواهد بود.

جدا از نقش متغیر فردی ساختار سیاست خارجی و تیمی که در این زمینه فعال خواهد شد مهم خواهد بود. جناب دکتر روحانی در عرصه سیاست خارجی یکی از مهره های بسیار موثر و دارای پیشینه ای قوی است. اما انتخاب وزیر امور خارجه، دبیر شورای امنیت ملی، تیمی که در وزارت خارجه با آن همکاری می کند و بهرگیری از نخبگانی که در این زمینه فعال هستند مهم است.  وزارت خارجه کشور یکی از مهمترین وزارت خانه های کلیدی است.یعنی وزارت خارجه در کنار وزارت کشور اطلاعات و دفاع از اهمیتی مهم در سیاست خارجی برخودار هست واین چهار وزارت خانه بر سیاست خارجه تاثیر می گذارند. وزارت کشور می تواند با برخوردی که در داخل کشور با مردم و برآورده ساختن نیازهای مردم و رضایت مندی آنان در چارچوب برخوردهای بوروکراتیک و دیوانسالارانه در مناطق جغرافیای گوناگون انجام می دهد در رضایت مندی  مردم از حکومت موثر باشد. هر چه رضایت مندی مردم از حکومت بیشتر باشد توان دیپلماتیک یک کشور در جهت رسیدن به اهداف تعریف شده در سیاست خارجی هم بالا می رود. یعنی اگر هماهنگی در وزارت کشور وجود داشته باشد می تواند در سیاست خارجی موثر باشد.بنابراین یک از مسائل مهم تشکیل تیمی قوی در وزارت خارجه، اطلاعات و بهره گیری  از نخبگان در وزرات دفاع و کشور است. هر چه  این  وزارت خانه ها منسجم تر و هماهنگ تر و با ادبیاتی تعریف شده واحدتر و همگراتر درسیاست خارجی به بیان دیدگاه ها بپردازند موجب افزایش قدرت و توان ملی می شود. یعنی انتخاب وزیر خارجه،دبیرشورای امنت ملی و ایجاد هماهنگی می تواند از بروز اختلالاتی که در مناظره سوم رخ داد جلوگیری کند و با فضاسازی مناسب قدرت تاثیرگذاری دولت ایران در سیاست خارجی را فراهم کند.