Kashan Payam | پیام كاشان

صفحه اصلی \| درباره ما \| ارتباط با ما \| تبـلیـغات

رهبر معظم انقلاب اسلامی سال 1403 را سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نامگذاری کرد

تصویر منتخب

پیوندها

شهرداري هاي اقليم بزرگ کاشان

دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي کاشان

روستاهاي منطقه کاشان

صفحات ورزشي كاشان

صفحات اخبار اقليم بزرگ كاشان

مراکز ، دفاتر و کانونهاي غيردولتي کاشان

پایگاههای اطلاع رسانی

جستجوگرها

خبرگزاری های داخلی

دوستان پورتال خبري کاشان

مراکز ، دفاتر و ادارات دولتی کاشان

مشروح خبر

جمعه 26 شهریور 1389 - 26 : 23

نویسنده : پورتال خبری کاشان م . م

کد خبر : 3583

17316 بازدید

صبا ، شاعر کاشانی و ملک الشعرای دوره قاجار

پورتال خبري كاشان / حسين قطني باف :‌ نگاهی به زندگی فتحعلی خان ضرابی متخلص به « صبا » به مناسبت 27 شهریور روز شعر و ادب فارسی

ملك الشعرا ، فتحعلي خان ضرابي دنبلي ، متخلص به « صبا » يكي از ستارگان درخشان شعر و ادب پارسي است كه در اواخر قرن دوازدهم و در اوايل قرن سيزدهم هجري در آسمان ادب ايران درخشيد .
فتحعلي در سال 1144 شمسي در كاشان ديده به جهان گشود . پدرش آقا محمد دنبلي ضرابي عامل ضرابخانه كاشان بود .

پدرش آقا محمد دنبلي ضرابي عامل ضرابخانه كاشان بود .

جد اعلای وی دنبلي بود ( امراي دنبلی مدتها در آذربايجان ، در حدود خوی و مراغه حکومت و امارت داشته اند ) که در پايان روزگار پادشاهی کريم خان زند در شهر کاشان اقامت گزيد .
فتحعلي از همان عنفوان جوانی ، علاقه ای به ادامه شغل پدر نداشت و براي تحصيل علم و ادب و كسب كمالات كوشش زيادی کرد . او نبوغ فطري و ذاتي اش را با شاگردي در محضر حاج سليمان صباحي بيدگلي از شعراي معروف زنديه شکوفا نمود .
فتحعلي در جوانی به آقافتحعلی شهرت يافت .
آقافتحعلی و برادرش آقامحمد علی که در روزگار زنديه مدح پادشاهان زند را می گفتند در زمان سلطنتِ آقامحمدخان قاجار به همين جرم تحت تعقيب قرار گرفتند که در اين روند و روال برادر فتحعلی به قتل رسيد .
آقا فتحعلی هم که گويا اشعاری در مدح لطفعلی خان زند سروده بود از بيم غضب شاه و ترس جان آنها را از بين برد .
آقافتحعلی در پی غضب آقامحمدخان متواری و مجبور شد به باباخان ( فتحعلی وليعهد آقامحمدخان ) نزديک شود و باباخان نيز چون خود شاعرپيشه بود آقافتحعلی را گرامی داشت .
آقافتحعلی در سن 32 سالگی با شنيدن خبر مرگ آقا محمدخان نفس راحتی کشيد و در جشن تاجگذاری فتحعلی شاه ( باباخان ) که پيشتر او را تفقد کرده بود شرکت کرد و در آنجا قصيده غرائي خواند که شاه باسواد و شاعردوست از اين قصيده لذت برد و صبا را به دربار دعوت کرد .
صبا روز به روز ، نزد شاه قاجار محبوب تر شد تا اين که شاه وي را به عنوان « ملک الشعرا » ملقب کرد ، عنوان « خان » به وی داد و منصب احتساب الممالکي را نيز به او سپرد . فتحعلی خان صبا ، ملک الشعرا

فتحعلي شاه همچنين حكومت کاشان و نطنز و قم و ساوه را نيز به فتحعلی خان صبا سپرد .
صبا ، مردی صريح و بی پروا بود.
ميرزا محمدحسين مسجدجامعي نقل کرده است :
ملك‌الشعراي صبا مورد غضب فتحعلي شاه قرار گرفت و او را به زندان افكندند. زمان چرخيد و بهار فصل طراوت و شادي از راه رسيد. روز عيد، رجال كشور در دربار گرد آمدند تا مراسم سلام انجام گيرد. شاه حركت كرد كه به مجلس دربار حاضر شود، در راه چشمش به درختان پرشكوفه افتاد كه قطرات باران بر شاخ و برگ آنها نشسته و منظره‌اي بس زيبا و دل‌انگيز به وجود آورده بود. طبع شاعريش گل كرد و بالبداهه گفت:
روز عيد است و به هر شاخ، نَمِ باران است
ولي هر چه كرد كه مصرع دوم را تكميل كند، نتوانست. لذا وقتي وارد مجلس شد ماجرا را براي وزرا و رجال و اعيان حاضر در مجس تعريف كرد و از آنها خواست بيت را تكميل كنند.
هيج يك از رجال، چيزي به نظرشان نرسيد و همگي از تكميل بيت درماندند. شاه بسيار دمغ شد و گفت: اينكه نشد، برويد ملك‌الشعرا را از زندان بياوريد، بلكه او تكميل كند...
ملك‌الشعرا را به حضور شاه آوردند و شاه، با شرح ماجرا از وي خواست كه مصرع دوم اين بيت را بسرايد:
روز عيد است و به هر شاخ، نَمِ باران است
صبا نگاهي به چپ و راست انداخته و بي درنگ سرود:
روزِ بخشيدن تقصير گنهكاران است!
فتحعلی شاه

شاه خنديد و از اين پاسخ بجا و بهنگام بسيار خوشش آمد و او را بخشيد.
فتحعلی خان صبا چند سال با بی مهری های دربار کنار آمد تا اين که تصميم گرفت شغل هاي حكومتي را كنار بگذارد .
فتحعلي خان پس از کناره گيري از مناصب دولتي در سال 1196 با سمت نديم خاص و عنوان ملک الشعرايی در دربار فتحعلي شاه ماند .
ملک الشعرا صبا در انواع و اقسام شعر مهارت داشت و در هر رشته آثار ممتازي از خود به يادگار گذاشت كه نمودار وسعت معلومات و قدرت طبع و سخن پردازي اوست. ملک الشعرا " صبا " بيشتر در سرودن قصيده و مثنوي تبحر داشت و آثارش اغلب در اين دو قالب است .
مهمترين و بهترين مثنوي هايي كه از ملک الشعرا صبا به جاي مانده شاهنشاه نامه در شرح سلطنت فتحعلي شاه قاجار و فتوحات عباس ميرزا است .
ملک الشعرا فتحعلی خان صبا در سال 1191 خورشيدي که فتحعلي شاه براي جنگ با روس ها عازم آذربايجان بود مامور شد تا شاهنشاه نامه را بر وزن و سياق شاهنامه فردوسي به نظم در آورد. وی 40 هزار بيت شاهنشاه نامه را در مدت 3 سال سرود و چهل هزار مثقال طلا هم صله گرفت .
{ گرچه مضمون والای شاهنامه استاد سخن فردوسی با مثنوی شاهنشاه نامه صبا قابل قياس نيست}
ملک الشعرا فتحعلی خان صبا در كثرت شعر ، تنوع آثار ، تحول و نهضت ادبي روزگار خود پيشرو بود. او در ادبيات فارسي تبحر و به لغات عربي تسلط کافي داشت.
تذكره نويسان ، تعداد اشعار صبا را از 100 هزار تا 400 هزار بيت نوشته اند .
صبا ، اشعار زيادي در قالب غزل و مثنوي و رباعي و ترجيع بند سروده ، اما هنر ديگر او قصيده سرايي است.
او در اين فن ، در عين پيروي از انوري ، داراي سبک و شيوه خاصي است که بعدا" قا آني و اديب الممالک فراهاني و بسياري از شعراي قرن سيزدهم از آن سبک و شيوه تقليد کردند . صبا در اشعار خود صنايع لفظي و معنوي را به دقت رعايت کرده است ، حتي لغات و اصطلاحات نامانوس و نامتجانس را در چکامه هاي خود با مهارت زياد به کار برده است . فتحعلي خان، همانند مشتاق و آذر و هاتف و صباحي و عبدالرزاق بيگ در جريان نهضت بازگشت ادبي نقش عمده ای ايفا کرد.
پيروان اين نهضت که ملک الشعراء بهار آنرا بازگشت ادبي نام نهاده ، به بازگشت شيوه استادان سبك عراقي و رها كردن شيوه هندي اعتقاد داشتند.
اين نهضت موجب شد روح تازه اي در قالب شعر فارسي دميده شود.
برخي از قصايد وي به درجه اي از قدرت كلام و انسجام رسيده و تا حدي در آن معاني دقيق و عبارات فخيم آمده است كه به درستي يادآور قصايد فصحاي قرن ششم است.
ملک الشعرا صبا غير از شاهنشاه نامه، مثنوي ديگري به نام خداوندنامه در مدح معجزات پيامبر اسلام (ص) و جنگ ها و دلاوري هاي علي اميرالمومنين (ع) و دو رساله منظوم بنام عبرت نامه به تقليد تحفة العراقين خاقاني و گلشن صبا در اندرز به فرزند خود ( محمد حسين خان ملک الشعراء، متخلص به عندليب ) دارد .
گلشن صبا از جمله بهترين اشعار ملک الشعرا فتحعلی خان است .
نمونه اي از گلشن صبا : موبد سالخورده
شنيدم يکي موبد سالخورد                در آن دم که روشنروان مي سپرد
تن پاکش از تابش آفتاب                    چو موم اندر آتش، چو شکر در آب
يکي گفتش: اي پير ديرينه روز            تن از تابش آفتاب به سوز
نبستي چرا در سراي سپنج              سپنجي سرايي پي دفع رنج؟
بناليد و گفتا: در اين روز کم                گر آسايش از سايه نبود چه غم
بزرگان چنين از جهان رسته اند           نه چون ما دل اندر جهان بسته اند
چو صاحبدلي بر جهان دل منه            به بيهوده گل بر سر گل منه
مقالات شاهنشاهي و خلاصه الاحكام نيز از ديگر آثار ملک الشعرا صبا است .
ملک الشعرا فتحعلي خان صبا ، لاجرم در سال 1201 خورشيدي در سن 60 سالگي در تهران درگذشت.
مؤلف « حديقة‌الشعرا » در مورد رحلت صبا می گويد :
«از قضيه رحلتش [= رحلت صبا] قصه‌اي عجيب دارم و آن ، آن است كه، در چهار روز قبل از وفات خود، روزي برادر و كسان و اولاد خود را خواسته صحبت از شعر به ميان آورد. آنگاه يكي را گفت : از خداوندنامه‌ام قدري بخوان! بخواند . بعد ديگري را گفت : از شاهنشاه‌نامه پاره‌اي برخوان . او نيز برخواند. پس از آن گفت : شاهنامه فردوسي را هم بياوريد و بعضي از آن بخوانيد . حاضر كرده، گشودند و اتفاقاً اول صفحه اين بود كه :
شود كوه آهن چو درياي آب      اگر بشنود نام افراسياب!
به محض شنيدن اين شعر، حالش دگرگون شد و همانا دريافتِ تفاوتِ اشعار خود را با استاد كرده ( فردوسی ) ، مبهوت ماند و حالت غشي بر او روي داد. ديگر تكلمي نكرد، مهموم و مغموم بماند و اثر مرض از او ظاهر شد و بعد از چهار روز درگذشت».
از صبا دو پسر ماند يكي به نام محمد حسين خان متخلص به « عندليب » كه فتحعلي شاه به جاي پدر به او لقب ملك الشعرايي داد که ملک الشعرايي عندليب نيز تا دوره محمد شاه و ناصرالدين شاه ادامه يافت .
فرزند ديگر فتحعلی خان صبا ، ابوالقاسم خان متخلص به « فروغ » است كه او نيز ذوق شعر و طبع سخن پرداز را از پدر به ارث برده بود .
پسر عندليب نيز محمود خان « ملك الشعراء » است كه از شاعران بزرگ دوره قاجاريه و ملك‌الشعراء زمان ناصرالدين شاه بود .
استاد ابوالحسن خان صبا هم از نوادگان فتحعلی خان صباست که موسيقی می نواخت .

برای آگاهی از آخرین اخبار و پیوستن به کانال تلگرامی پورتال خبری کاشان اینجا کلیک کنید.