پورتال خبري كاشان : گره زدن پشم و ابريشم بر تار و سپس تنيدن پود برگره ها و تارهاي قالي و خلق اثري ماندگار کارهنرمندانه زنان و مرداني است که با انتخاب اين حرفه حلالترين روزي و معاش را براي خود رقم زده اند.

ساليان متمادي زنان و مردان ايراني بافتند و با اين بافتن ها و نقش آفريني طرح هاي زيبايي از خود به جاي گذاشتند.

اما امروز ديگر از پشت ديوارهاي کاهگلي و پنجره هاي چوبي آواي زنان قالي باف به گوش نمي رسد ديگر از نجواي زناني که با تارو پود عشق و محبت، ترنج و محراب را بر چلکان سفيد نقش بسته و قالي بافته شده با جان و روح را به زير پا مي انداختند  خبري نيست.

 

 ديگر صداي گاوه، پود و شانه از دارهاي قالي که با تيرکهاي چوبي در وسط زيرزمين هاي کوچک اما نمور، با گلهاي نقش برجسته با گلوله هاي نخ ابريشمي رنگارنگ که از بالاي آن آويزان بود به گوش نمي رسد.

 

ديگر از آن انگشتان که ساليان دراز درگيسوان سپيد فرش فرو مي شدند، از آن  لبهاي تکيده که از پس هر ريشه ترانه اي از عشق و شعري از اندوه را بر جان فرش مي نواختند خبري نيست.

 

بافندگان قالي دستباف وارثان ميراث کهن و ماندگار تمدن بشري و صنايع دستي اند که توانستند نام شهر و سرزمين خود را بر سر زبانها جاري سازند و به خاطر اين زيبايي افسانه اي شان موجب شکوه و افتخار بخشي از ميراث ماندگار کشور خود شدند.

 

شهردار کاشان با اشاره به اينکه کاشان قطب صنعت فرش دستباف کشور است گفت: نخستين فرش هاي جهان با نام پازريک در اين شهر توسط بافندگان فرش دستباف بافته شده است که اين در نوع خود بي نظير مي باشد.

 

سيد محمد ناظم رضوي با  اشاره به اينکه فرش دستباف کاشان، در ميان هنرهاي دستي اين شهر از جايگاه ويژه و منحصر به فردي برخوردار است گفت: فرش کاشان در واقع جلوه اي است از انديشه لطيف انسان برخاسته است.

 

به گفته وي؛ نخستين فرش‌هاي بافته شده برگرفته از طرحهاي ساده و ابتدايي بوده ‌است. اما با پيدايش اولين فرش به نام پازيريک توسط"پروفسور رود نکو" اکتشافاتي صورت گرفت که مشخص شد مهد هنر قاليبافي از سواحل رود نيل و دجله و فرات آغاز و به آسياي مرکزي تغيير مکان دهد.

 

وي خاطر نشان کرد: در توضيح فرش پازيريک گفته شده اين فرش داراي 6 مربع تو درتو و طرح هاي مجزا است رديف اول آن از 24 مربع 4 رديف عمودي و6 رديف افقي با يک ستاره هشت پرداخل آن، رديف دوم فرش پازيريک پر شده از حيوان افسانه ايي که اصطلاحاٌ به آن "گريفين" يا "شير بالدار"مي گويند. رديف سوم آن 24 گوزن خالدار در حال چريدن را نشان مي دهد که اين گوزنهاي طي تحقيقات انجام شده توسط پرفسور رودنکو از نسل منقرض شده گوزن خالدار منطقه خوزستان هستند،که درجهت خلاف عقربه هاي ساعت نمايان است و رديف چهارم آن از يک ستاره چهار پر شبيه ستاره هشت پر رديف اول است،که 62 بار در فرش تکرار شده است.  رديف پنجم هم 28 اسب سوار نشان را مي دهد که به صورت يک در ميان و در مربع چهارم برخي موارد در ميان روي اسبها سوار هستند. بر خلاف رديف سوم سمت حرکت آنها در جهت عقربه هاي ساعت هستند. تزيئنات جلهاي روي اين اسبها بين تمدن آشوري وايراني بوده است و تزيئنات اسب هم از تزيئنات هخامنشيان بوده است.

 

رديف ششم اين فرش حيوانات افسانه ايي"گريفين ها" تکرار شده است هم اکنون در موزه آرميتاژ سن پترزبورگ روسيه نگهداري مي شود.

 

شهردار کاشان در ادامه ايجاد موزه فرش در اين شهر را يک ضرورت خواند و افزود: برگزاري نمايشگاههاي فصلي فرش دستباف به عنوان يکي از جاذبه هاي گردشگري منطقه و همچنين راه اندازي کارگاههاي فرش دست باف در سراهاي محله راهکاري براي ماندگاري و رونق اين صنعت مي باشد.

 

رييس انجمن علمي فرش ايران و يكي از استادان با سابقه رشته ‌فرش دانشگاه كاشان مي‌گويد: با توجه به آثار بدست آمده درتپه‌هاي سيلك، سابقه فرش كاشان به ايران باستان و يكهزار سال قبل از ميلاد مي‌رسد.

 

امير حسين چيت سازيان با اشاره به اينکه قالي شيخ صفي معروف به "اردبيل"که متعلق به موزه "ويکتوريا وآلبرت" لندن که درسنه 946 بافته شده است کار بافنده معروف کاشاني به نام"مقصود کاشاني"است و يکي از عالي ترين قاليهاي جهان است معتقد است : قاليهاي معروف به "چلسي"و  قالي"گلداني"و  دهها قالي ديگر که به خاطر زيباي موجب شکوه و افتخار موزه هاي بزرگ است درکاشان بافته شده است.

 

وي با اشاره به وضعيت فرش كاشان در دوره‌هاي بعد گفت: در جريان سفرماركوپولو سياح ايتالياتي كه در زمان تيموريانصورت گرفته، باز موضوع فرش و مخمل خوش و نقش كاشان مطرح است.

 

وي افزود: حمايت بي دريغ پادشان صفوي و ايجاد كارگاههاي بافندگي شاهي در پايتختهاي صفوي و پديد آوردن مراكز بافندگي تازه و توسعه بازرگاني ، به ويژه درزمينه بافته هاي گوناگون كه ابريشمينه هاي زربفت مهم ترين و بيشترين آنها را تشكيل مي دادند هنر بافندگي را در عصر صفويه به اوجي رسانيد كه پيش تر از آن پديد نيامده بود و نه هرگز پس از آن پديد آمد. بافته هاي عصر شاه عباس بزرگ زيباترين نمونه هاي اين دوره به شمار مي آيند شاه عباس با گردآوري بهترين نقاشان و طراحان و بافندگان از اقصا نقاط کشور و تجمع آنها در کارگاههاي قالي بافي سلطنتي خود شاهکارهاي بي نظيري از قالي هاي زربفت از جنس طلا و نقره را در هنر فرشبافي به وجود آورد.

 

وي گفت: قالي كاشان دوره‌هاي سخت و زيان باري از هجوم و فتنه افغانها گرفته تا زلزله مهيب سال 1192 را پشت سر گذاشته و با وجود كسادي و بي‌رونقي بازار در سالهاي اخير، بافندگان كاشاني همچنان براي زنده نگه داشتن اين هنر تلاش مي‌كنند.

 

به گفته چيت سازيان، فرش كاشان در دوره قاجار و پهلوي نيز همچنان مورد توجه بوده، بطوريكه در سالهاي 1349-1350 حرف اول را در صادرات فرش كشور مي زد و اكنون نيز برغم حضور ساير رقبا و مشكلات صادرات فرش، كاشان جايگاه خود را تا حدود زيادي حفظ كرده‌است.

 

وي مي گويد؛ يکي ديگر از قالي‌هاي معروف اين شهر، قالي‌ متعلق به "امام زاده سلطان علي امام محمد باقر" است که به هنگام شهادت، پيکر امامزاده را درآن پيچيده اند و گفته شده که اين قالي سجاده حضرت هم بوده است.

 

اين استاد دانشگاه با اشاره به تاسيس اولين کارخانه فرش ماشيني در کاشان (سال 1350)  نخستين دليل رکود اين حرفه را  ورود بافندگان اين حرفه از شهر و به خصوص روستاها  به کارخانجات فرش ماشيني با اين انديشه که از شرايط بهتري برخودار مي شوند دانست.

چيت سازيان در ادامه استفاده از رنگهاي بي ثبات، استفاده از طرح هاي تکراري و جفتي بافي توسط افراد سود جو را از ديگردلايل کاهش صنعت فرش دستباف در اين شهر دانست.

وي گفت: اگر توليدكنندگان فرش دست باف كاشان به مسايلي چون استفاده از مواد اوليه مرغوب، ثبات رنگ و تنوع طرح توجه كنند، جايگاه فرش كاشان بويژه در بازارهاي داخلي و خارجي حفظ خواهد شد.

 

 نايب رئيس اتاق بازرگاني کاشان دليل رکود بازار فرش دستباف در اين شهر را کاهش توليدات اين حرفه درکاشان، نبود توازن ميان زحمت کشيده شده با درآمد حاصله، نبود آينده روشن و مطمئن از نظر خدمات رفاهي نظير بيمه و بازنشستگي و افزايش مراکز و کارخانه هاي صنعتي را از عوامل مهمي بيان کرد که موجب شده بيشتر بافندگان فرش به کارگري در کارخانه هاي توليد فرش ماشيني ترغيب شوند.

 

"سيد محسن واجدي"افزود: بافندگان فرش دست باف در اين شهرستان همه از اقشار ضعيف و آسيب پذير هستند و وضعيت اقتصادي و امرار معاش آن ها به شدت به فرش دستباف وابسته است.

 

وي همچنين، توجه نکردن به هنر بافندگان و نيز افزايش قيمت فرش دست باف کاشان نسبت به دو سال گذشته و نداشتن صرفه اقتصادي را از دلايل ديگر کاهش چشمگير توليد فرش در کاشان دانست.

 

واجدي با اشاره به نامناسب بودن وضعيت فعلي بازار و تاثير مستقيم آن بر زندگي حداقل يک چهارم مردم اين شهرستان گفت: توجه دولت به اين بخش، رشد و گسترش اين حرفه را در اين شهرستان و ساير نقاط به دنبال خواهد داشت.

 

واجدي با اشاره به اينکه درحال حاضر فرش دستباف اين شهر توجيه اقتصادي ندارد و تنها به عنوان يک هنر مي توان به آن نگاه کرد گفت: مردم در گذشته از طريق صنعت قالي بافي بخشي مهمي از هزينه هاي زندگي خود را تامين مي کردند و در واقع اين صنعت به نوعي حرفه و شغل محسوب مي شد اما پايين بودن دستمزد بافندگان اين حرفه از دلايل کاهش اين هنر شده است.

 

آقاي گليان يکي از نقاشان اين حرفه است که از سال 1338 تاکنون به طراحي نقشه قالي مشغول است وي مي گويد از نقش ها و طرح هاي موجود بر سفالينه هاي سيلک مي توان حدس زد نقشه کشي در آن زمان در اين شهر وجود داشته است.

 

وي با اشاره به اينکه اغلب ‏طرحهاي قالي ريشه در فرهنگ قومي و  شرايط هر منطقه دارد، معتقد است اکثر طرحها و نقشه هاي معروف قالي با نام همان محل طراحي شده است. گليان وجود طراحان و نقاشان گذشته چون: ميرزا احمد و ميرزا علي اکبر نقاش، سيد رضاخان صانعي، ميرزا نصرالله خان، دبير الصنايع، نظام افسري را باعث افتخار شهرش مي داند و مي گويد آموزش اين حرفه به عنوان بخشي از هنر ماندگار و ميراث کهن شهرمان به نسل هاي بعدي وظيفه کساني است که اين هنر رااز سالهاي قبل تاکنون دنبال کرده اند.

 

وي افزود، طرحهاي ترنج و محراب، گلداني و درختي، شکارگاه حيواني، بته جقه اي، سجاده اي از جمله نقش ها و طرح هاي ماندگار و اصيل اين حرفه مي باشد که جايگاه مشخص و برجسته اي در هنرماندگار و اصيل اين شهردارد.

 

رنگرزي که بخشي ديگر از هنر قالي بافي است قدمت آن با صنايع نساجي يكسان بوده‌ است اين صنعت در گذشته در بازاركاشان رونق زيادي داشته، بطوريكه با توجه به کم رنگ شدن صنعت فرش دستباف اين شهر اين هنر هم رونق خود را از دست داده است و امروز تنها برخي از هنرمندان قديمي اين شهر مشغول اين حرفه هستند.

سراغ به سراغ به دنبال قديمي ترين هنرمند رنگرز کاشاني رفتيم ايشان را انتهاي کوي ضرابخانه واقع در بازار تاريخي اين شهر يافتيم جايي که در گذشته اي نه چندان دور رنگرزان، رفوگران و مغازه هاي فروش قالي دستباف گرد هم جمع بودند اما اکنون قفل کسادي بر دهانه برخي کارگاههاي رنگرزي اين کوي زده شده و مهر سکوت بر اين گذرها حاکم شده تا جايي که از ميان دهها و شايد صدها کارگاه رنگرزي تنها چند کارگاه مشغول ادامه فعاليت به اين حرفه هستند و آنهم نه به شيوه هاي دستي و قديمي،  وقتي از صاحبان اين کارگاهها دليل تعطيلي اين حرفه را سوال مي کنيم با ابراز تاسف، بي توجهي به هنر قالي بافي را تنها دليل کسادي اين حرفه مي دانند.

 

حاج احمد ستاري يکي از رنگرزان با سابقه53 سال است که مشغول کار و فعاليت در اين حرفه است وي ايام خوش جوانيش را  براي حفظ و نگهداري اين حرفه صرف کرده است و موهاي سياهش را در اين کارگاه سفيد کرده است. از ايشان در مورد نحوه فعاليتش پرسيديم با اخلاقي نيکو پاسخمان را مي دهد وي خود را دانش آموخته پدر و دنباله رو حرفه او مي داند هم اکنون مشغول تدريس اين حرفه به دانشجويان دانشکده هنر و معماري کاشان است و معتقد است بايد با آموزش اين هنر به نسل جواندر حفظ و بقاي اين حرفه از هيچ گونه تلاشي دريغ نکرد.

 

ستاري که انگار خنده روي لبهايش قسمتي از صورتش است از سختي کار پاي پاتيل هاي جوشان مي گويد از درد پايي که با ايستادن کنار اين پاتيل ها دچارش شده تا تاول هايي که روي سينه و دستش نشسته سخن مي گويد.

 

او مي گويد قديم ها هفته اي يک خاور بار مي کرديم تا الياف رنگ شده را در آب روستاهاي اطراف شهر بشوئيم اما امروز... با کشيدن آهي ديگر سخن نمي گويد.

وي در ادامه خاطراتش دليل زيبايي و ماندگاري کارهايش را استفاده از مواد طبيعي چون برگ مو، پوست گردو، روناس، پوست انار، کرم دريا و در نهايت استفاده از آب روستاهاي اطراف مي داند.

 

ستاري که تنها هنرمندي است که اين حرفه را به شيوه اي طبيعي دنبال مي کند معتقد است استفاده از رنگهاي شيميايي باعث کاهش مرغوبيت اين هنر شده اما قالي با رنگهاي طبيعي هر چه بماند بهتر شده و رنگشان را از دست نمي دهند.

 

وي از ساقه گل و برگ گياهي زرد رنگ به نام اسپرک نام مي برد و مي گويد اسپرک گياهي است خودرو که خراساني ها آن را کشت مي کنند که در ترکيب با مواد رنگزا مثل برگ مو و روناس رنگ هاي متنوعي چون زرد پسته اي تا زرد طلايي ايجاد مي کند و اين رنگ همراه با ساير مواد ديگر در پاتيل هاي رنگرزي استفاده مي شود.

 

شايان ذکر است رفوگري نيز حرفه‌اي مرتبط با قالي‌ است كه درگذشته در بازار كاشان رونق زيادي داشته اما اكنون تعداد رفورگران بسيار اندك است.